Schalkwijk verbindt! | Haarlem (NL) | 2020

Een typische naoorlogse woonwijk op ‘maat van de auto’ en met een focus op functiescheiding wordt getransformeerd naar een fijnmazige en levendige wijk op ‘maat van de mens’ met de focus op verbinding.

Programma
va.

Oppervlakte
+/-30ha.

Status
Prijsvraaginzending (geselecteerd)

Samenwerking
VE-R
Move Mobility
Field Factors

 

In het kader van de door het Atelier rijksbouwmeester uitgeschreven prijsvraag ‘Panorama lokaal’  wordt een toekomstvisie voor het Haarlemse Schalkwijk gezocht, met in het bijzonder voor de buurt Molenwijk-noord. Schalkwijk is een typische naoorlogse woonwijk die erg ruim is opgezet en waar het alomtegenwoordige gebruik van de auto veel nadruk legt op het ruimtegebruik. Hoe kan deze wijk, die als geheel een onbestemde sfeer kent en waar een onaantrekkelijke publieke ruimte niet uitdaagt tot een sterke gemeenschapsvorming, haar kwaliteiten versterken voor een mooie toekomst? Hiernaast wordt gezocht naar en manier om binnen de wijk op een kwalitatieve manier te verdichten vanwege het huisvestingvraagstuk waar Haarlem voor staat.

Het voorstel spitst zich op twee belangrijke pijlers. We laten zien hoe gestuurd kan worden op een positieve verschuiving van het ‘komen en gaan, naar en van de wijk’, met de nadruk op de auto, naar ‘bewegen in de wijk’, met de nadruk op fietsen en OV. Hiernaast pakken we de publieke ruimte aan door deze te transformeren van een autovriendelijke wijk naar een mensvriendelijke wijk. Dit resulteert in een kleinschaligere en slimmere wijk waar begrippen als divers en compact bouwen rondom een slim opgezet vervoersnetwerk en een lokaal waterbufferingssysteem een duurzame en menselijke leefomgeving creëren.

 

Een nieuwe kwalitatieve hoofdstructuur verbindt Schalkwijk

De straten in de wijk zijn duidelijk niet opgezet om de wijk intern te verbinden, maar als een zogenaamde boomstructuur die als doel heeft de verschillende delen van de wijk op een zo efficiënt mogelijke manier te ontsluiten met de omgeving buiten de wijk. Door enkele nieuwe verbindingen te leggen en de bestaande straten anders te benaderen wordt het stratenpatroon getransformeerd naar een logisch stratennetwerk dat de verschillende delen van de wijk verbindt.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Vandaag is de wijk opgebouwd uit verschillende autonome eilanden die van elkaar zijn gescheiden door grootschalige onbestemde straten en groenstructuren. Wij stellen voor om te focussen op de hoofdstructuren juist omdat hier nog erg veel ruimte ligt en deze gebieden kunnen worden ingezet om de verschillende delen van de wijk met elkaar te verbinden. De belangrijkste straat die door de wijk loopt is de Europaweg. Door in te zetten op verdichting rondom deze centrale as en deze te transformeren tot een publieke ruimte die de verschillende delen van de buurt verbindt wordt in het hart van de wijk een aantrekkelijke publieke ruimte gecreëerd die de vorm aanneemt van een levendige stadsstraat en een gebruikspark.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Een integrale ontwerphouding is nodig om gebied overschrijdend de verschillende wijken met elkaar te verbinden. De bestaande ontwikkelingen van Schalkwijk centrum en het ziekenhuisterrein worden aan de verdichting van de Europaweg gekoppeld, alsook de ontwikkeling van Molenwijk-noord.

 

Molenwijk-noord

In deze buurt staat een groot gedeelte van de huidige bebouwing op de lijst om gesloopt te worden. Deze appartementsgebouwen voldoen niet meer aan de huidige gebruikseisen en moeten kostbare renovatie ondergaan om de bouwtechnische problemen aan te pakken. Dit geeft veel ruimte voor nieuwe ideeën.

De stedelijke principes van functionalistische stedenbouw waarmee deze buurt is opgebouwd is niet in staat gebleken om een aangename woonomgeving te doen laten ontstaan. Vasthouden aan deze ingeslagen weg lijkt dan ook niet de juiste keuze wanneer we naar een aangename, duurzame en mensvriendelijke wijk willen evolueren. Dit wil niet zeggen dat er geen aanknopingspunten en kwaliteiten zijn die we kunnen versterken. We stellen een grondige transformatie van de buurt voor waarbij we afstappen van de doorgedreven functiescheiding en waarbij een zeer sterke relatie ontstaat met de omgeving en haar bewoners.

Door middel van een aantal ingrepen worden kwaliteiten in de buurt gebracht die zorgen voor een gezondere, mensvriendelijkere en levendigere omgeving.

 

Een logisch verkeersnetwerk dat de wijk verbindt

Er wordt kritisch naar het bestaande stratenpatroon gekeken. Vaak zijn deze te ruim, zijn eerder ingericht als autobaan of zijn zelfs overbodig. Hiernaast ontbreekt het soms dan weer aan straten die de buurten op een logische manier met elkaar zouden verbinden tot een geheel. Onder het mom van het afwaarderen van de centrale Europaweg wordt hier een knip voorgesteld omdat de verkeersintensiteit ook prima op kleinschaligere stadsstraten kan worden afgewend.

 

Het park verbindt de verschillende buurten met elkaar

De bestaande groene ruimte rondom de Europaweg wordt verbreed doordat de ruimte hierrond efficiënter wordt ingericht (oa. het elimineren van overmaatse parkeervelden). Tegelijk wordt de verkeersintensiteit van de Europaweg sterk verminderd. Hierdoor ontstaat een betekenisvolle parkruimte die Molenwijk-noord verbindt met de noordelijk gelegen Europawijk en de wijk in zijn geheel met de natuur rondom Schalkwijk.

Door in het park voldoende ruimte te geven aan waterbuffering, de kanalen binnen de wijk af te sluiten van de omliggende waterwegen (de Spaarne) en het water binnen de wijk op te slaan en te filteren, wordt regenwater op een slimme manier lokaal vastgehouden voor gebruik binnen de wijk (besproeiing, speelpleinen, etc). Tevens wordt hiermee een oplossing geboden op het zogenaamde ‘urban heat island’.

 

Kwalitatief verdichten

Binnen de contouren van de buurt wordt verdicht zodat de groene omgeving kan worden behouden. De overmaatse opzet van de wijk laat dit prima toe en door verdichting ontstaat een compactere publieke ruimte die intenser wordt beleeft met meer contacten en op maat van de mens. Binnen de buurt wordt een grote variatie van woningen voorgesteld met appartementen, grondgebonden woningen en commercieel programma.

Verschillende van de gebouwen die op de slooplijst staan worden herbestemd door deze te transformeren naar ruime grondgebonden stadswoningen. Op de pijnpunten van deze flatgebouwen (overmaat, slechte akoestiek, beperkte verdiepingshoogten) kan op deze manier prima een antwoord worden geboden.

 

Functies concentreren aan de publieke ruimte

Een woonwijk wordt in de regel gekenmerkt door het geringe publiek programma. Door het publieke en commerciële programma te concentreren aan de centrale publieke ruimte en de architectuur van deze gebouwen te ontwerpen in sterke relatie met deze publieke ruimte, ontstaat er een synergie die in de wijk een levendige en dynamische omgevingen tot stand brengt. Functies als sportzalen worden best niet achteraf in gesloten gebouwen geplaatst, maar ontworpen als multifunctionele ruimten met een transparante architectuur die recht in de publieke ruimte staat.

 

Kleinschalige wijk op maat van de mens

Binnen de ruimte die wordt gelaten tussen de verschillende elementen van de functionalistische stedenbouw ligt ruimte om een intensere woonomgeving te creëren met ruimtes op maat van de mens. We stellen een stedenbouw voor van een zogenaamd ‘open bouwbloktypologie’ met bouwvelden die een compacte publieke ruimte definiëren die in een sterke mate wordt geadresseerd door de omliggende bebouwing. Hiermee wordt een antwoord geboden op de anonieme stedelijk ruimte die de buurt vandaag de dag kenmerkt. Door de compacte straten wordt een intieme stedenbouw voorgesteld waar de mens op zijn gemak is en waar de auto steeds ‘op bezoek’ zal zijn. Door de randen van de bouwvelden vervolgens op een ontspannen manier vorm te geven ontstaat een spel waarin de publieke ruimte op een duidelijke manier wordt gekaderd terwijl de zichtbare levendigheid van de groene binnenwereld een steriele stedenbouw vermijdt.

 

Er is al gesproken over de maat van de huidige wijk die is aangepast op de maat van de auto. Dit, in combinatie met het functionalistische idee van grootschalige functiescheiding, leidt tot een situatie waarin ruimte niet wordt ingezet om functies en mensen te verbinden, maar om functies en mensen van elkaar te scheiden. Het idee hier is dat wanneer bepaalde functies op een te grootschalige manier geconcentreerd zijn, deze te veel negatieve impact hebben op de ruimte en vervolgens buffers nodig zijn om deze van elkaar gescheiden. Denk aan grote doorgaande autowegen, grote parkeervelden, grote shoppingcentra, etc. Wij stellen voor om de schaal van de functieconcentratie te verkleinen in een veel fijnmaziger stedelijk weefsel waar als gevolg geen harde buffers nodig zijn. Enkele parkeerplaatsen is niet problematisch, een voordeuren afgewisseld met achtertuinen ook niet. Het is pas wanneer de maat te groot is dat onprettige en anonieme publieke ruimten kunnen ontstaan.

 

Het bouwveld

Een bouwveld krijgt een zeer gevarieerde opbouw met kleinschalige functiemening. Grondgebonden woningen, kleinschalige appartementsgebouwen, parkeerpockets, collectieve (moes)tuinen. Allen dragen ze bij aan een ontspannen, leefbare en mensvriendelijke woonomgeving rondom intieme leefstraten.

 

Eerst bouwen, dan slopen

Belangrijk in een transformatie van een gehele woonwijk is dat de wijk zichzelf niet verliest in een negatieve spiraal alvorens zich daarna weer volledig te moeten heruitvinden. Hiervoor is het zeer belangrijk dat de huidige bewoners een toekomst worden geboden binnen hun eigen wijk en dat er een positieve vibe wordt gecreëerd vanaf de eerste dag. Hierom is het idee om de transformatie te starten met het bouwen van nieuwe woningen en een nieuw buurtcentrum alvorens de eerste appartementen zullen worden gesloopt om plaats te maken voor meer nieuwbouw.

De strategische locatie van een van de bestaande appartementsgebouwen aan de Europaweg, daar waar Molenwijk-noord, de Europawijk en Schalkwijk elkaar ontmoeten, zal in samenspraak met de bewoners worden getransformeerd tot een gemeenschappelijk cultuurhuis. Verschillende toekomstscenario’s worden voorgesteld om de verschillende mogelijkheden inzichtelijk te maken. Het kan een plek voor kunst en cultuur worden, een ruimte ingericht voor sport en spel of voor het verbouwen van eigen voedsel etc.

 

De eerste interventie verbindt direct

Het appartementsgebouw dat zich op deze locatie bevindt zal in een transformatieproces worden omgevormd tot cultuurhuis dat plaats biedt aan verschillende initiatieven die zich binnen de buurt afspelen. Door deze functie te koppelen aan een informatiepunt van Pré Wonen, waar bewoners terecht kunnen voor informatie over de werkzaamheden, wordt een centrale locatie gecreëerd waar mensen en initiatieven uit de buurt elkaar op een laagdrempelige manier kunnen ontmoeten.

Het appartementsgebouw staat er al en kan met enkele kleine ingrepen toegankelijk worden gemaakt. Een nieuwbouw volume wordt hier tegenaan geplaatst met hierin de geacclimatiseerde ruimten met de entree, het infocentrum en ruimte voor het wijkteam. Het idee is dat deze transformatie snel kan worden uitgevoerd zodat deze plek een waardevolle rol kan gaan spelen in het grotere transformatieproces van de buurt zelf. Later kan het in CLT opgetrokken nieuwbouw paviljoen worden ontmanteld en elders eenzelfde soort rol gaan vervullen.